بِسْمِ اللَّه وَ لَهُ الْحُكْمُ وَ
إِلَيْهِ الْمَصِيرُ
عبادات فردی: تفَکُّر و تعَقُّل، ذِکر و تذَکُّر، دُعا و طلَب
عبادات و مراسمات اسلامی در کلیت خودشان فردی - اجتماعی هستند، و در جمع
مسلمین و در سایۀ جماعت و تجمع آنها به عمل در می آیند (مثل نماز، روزه،
زکات، حج، تعاون، ازدواج، اعیاد، خیرات، صدقات و.......). لکن عباداتی هم
وجود دارند که میتوانند بکلی فردی باشند، و در همان حال بسیار اساسی و
حیاتی هستند، چرا که به ذات انسانها و عمق وجودی مؤمنان و خاصتا به ایمان و
معنویت آنها ارتباط پیدا می کنند. و همین است که عبـادات فردی قبل از هر
چیزی (بنابر ذات و ماهیتی که دارند) به مسئلۀ «خودسازی و پرورش روح» و
«تثبیت ایمان و معنویت» و «التزام عملی در زندگی» می پردازند، و خمیرمایۀ
عقیده و فرهنگ و اخلاق می گردند. و به تأکید «فکر کردن، ذکر کردن، و دعـا
کردن» نمونه های مشخص این نوع از عبادات هستند. هرچند اینها نیز میتوانند
بصورت جمعی برگزار شوند، اما در کلیت خودشان (و خاصتا تفکر و تعقل) فردی
بحساب می آیند. و این سه واجب مُسلّم و اسلامی (و به شهادت نصوص قرآنی)
بدین قرار هستند:
تفکر - تعقل و اندیشه کردن
(جهت فهم خلقت و خالق و تشخیص اَهداف زندگی):
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَىٰ
وَ فُرَادَىٰ ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا (سباء - ۴۶):
«بگو نصیحتی که برای شما دارم اینست که برای
اللّه قیام کنید؛ چه بصورت جمعی چه بصورت انفرادی، آنگاه {و در میدان
دینداری توحیدی} فکر و اندیشه بخرج دهید».
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ
وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ،
الَّذِينَ
يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَ قُعُودًا وَ عَلَىٰ جُنُوبِهِمْ
وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ
السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا (آل
عمران - ۹۰ و ۱۹۱):
«به تأکید در امر خلقتِ آسمانها و زمین و در اختلاف شب و روز، آیات و
دلالاتی برای صاحبان عقل و بصیرت نهفته است، همان کسانیکه {در همه حال }
برخاسته و نشسته و هنگام استراحت به فکر اللّه و یاد قوانین توحیدی هستند،
و در خلقت آسمانها و زمین تفکر و تأمل میکنند، {و می گویند} ای خالق و
معبود ما، اینهمه را {این هستی پهناور و عظیم را} به ناحق و بیهوده خلق
نکرده ای ».
أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا
فِي أَنفُسِهِم مَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَ مَا
بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُّسَمًّى (روم - ۸):
«آیا پیش خود تفکر و تأمل نمی کنند که اللّه آسمانها و زمین و آنچه که بین
آنها قرار دارد جز بحق و درستی و برای دوره ای معین خلق نکرده است؟!».
بدیهی است که تفکُّر و تأمل بدایت حرکت بشری و مصدر تغییر و تحولاتی
است که سرانجام (و با تداوم تفکرات و تأملات) سر از تعقُّل و تعمُّق در می
آورد: وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ
خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَيُحْيِي بِهِ
الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ
يَعْقِلُونَ (روم - ۲۴):
«و نمونۀ قوانین
اللّه اینست که به شما رعد و برق نشان میدهد، بنابر خوف و طمعی که در آن
نهفته است، و بعد از آسمان آبی نازل میکند که مایۀ زنده شدن ارض میشود، بعد
از مرگش و خشک شدنش، به تأکید در این امور نشانه هایی وجود دارد برای کسانی
که اهل تعقل و تعمق هستند». البته در دینداری توحیدی (عکس مکاتب
نظری و فلسفی) مسئله با تفکر و تعقل و تعمق پایان نمی پذیرد، بلکه بدنبالش
مرحلۀ عینی تری ظاهر می شود، و آنهم مسئلۀ تدبیر و تدبُّر و رسیدن به
عملکرد راهگشا و توحیدی است، و حکمت نزول قرآن نیز رسیدن بهمین مرحلۀ عینی
و عملی است، و در رابطه با موضوع تدبیر و تدبر و بکـارگیری فهیمانۀ
آیات قرآن این آیه بسیار بلیغ و رساست:
كِتَابٌ
أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا
آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ (ص - ۲۹):
«قرآن کتاب مبارکی است، و آن را برای تو
فرستادیم، تا در آیاتش تدبُّر و تدبیر بخرج دهید {و به عمل برسانید}، و تا
اینکه صاحبان عقل و حکمت متذکر مُحتوای آنها گردند».
و طبعا در اینجا ماقبل عمل و تطبیق
واقع می شویم، و راهی که باید برویم و در پیش بگیریم پیش پای ما قرار می
گیرد (تا راهرو گردیم). قابل ذکر است که
در اکثر اوقات
«تفکُّر و تعقُّل و تدبُّر»
سنخیت ذاتی باهم داشته و یک ماهیت دارند،
الا اینکه: تفکر و تأمل
بیشتر
در بدایت امر قرار می گیرد،
تعقل و عقلانیت
موضوعات را
دنبال نموده و انسان را
به حقیقت
نزدیکتر
و آن را ملموس
تر و واقعی
تر می
سازد، و
تدبیر و تدبُّر هم اوضاع را جلوتر برده و به میدان عمل می کشاند. بدیهی است
که بصیرت و تبَصُّر هم از این جنس بوده و چنین ماهیتی دارد: قَدْ جَاءَكُم بَصَائِرُ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنْ
أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِيَ
فَعَلَيْهَا (اَنعام - ۱۰۴)، بصیرتی که بینایی بخش و نور دهنده و
کاشف حق و حقیقت است
(به تأکید از طرف خالق تان {و از طریق رسالت
توحیدی} بصیرتهایی به شما رسیده است، پس هر کسی {در سایۀ آن} بینا و با
بصیرت گشت خیرش نصیب خودش می شود، و هر کسی هم {که در برابرش} کور و بی
بصیرت گردید، بار و بلایش روی دوش خودش می باشد).
بدین ترتیب مشخص می
شود که
«تفکر و تعقل و تدبر» جزو اَهَمّ واجبات فردی - اسلامی بوده و
نزد موحدین آزادیخواه در صدر
واجبات فرد مسلمان قرار می گیرد، و بدون اَدای چنین واجبی و در غیاب این
رُکن رَکینِ توحیدی، واجبات دیگر (و خاصتا واجبات عملی) فاقد مُحتوی و خالی
از اثر و معنا خواهند گشت. و چنین اهمیتی از این امر نشأت می گیرد که وجود
تفکر و تعقل و تدبر، فرد مؤمن را به شناخت و معرفت و عملکرد توحیدی می
رساند، تا آنجا که قرآن حکیم آن را مصدر تمییز بشریت و حتی وسیلۀ شناخت
بدیهیات قرار میدهد، کمااینکه در آیات قـرآن این موضوع اینچنین بیان شده
است: قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَىٰ
وَالْبَصِيرُ أَفَلَا
تَتَفَكَّرُونَ (اَنعام - ۵۰):
«بگو آیا کور و نابینا {که حق و باطل، شرک و
توحید، و جهل و علم نزد آنها فرق زیادی باهم ندارند} با اهل بصیرت و بینایی
{که حق و باطل، شرک و توحید، و جهل و علم تا ابد الآباد در برابر یکدیگر
قرار دارند و هرگز بهم نمی رسند} یکسان و برابر هستند؛ پس آیا تفکر نمی
کنید و به فکر فرو نمی روید؟!». بلاشک آنها برابر نیستند و بلکه عکس
یکدیگر هستند؛ تا جاییکه انسان کور و اَعمی (که توان دیدن حقایق و اعتراف
به آنها را ندارد) رِجس و نَجس قلمداد میشود، و حتی زمینۀ مخاطب بودن و
مؤمن گشتن و توان دینداری از او سلب شده است:
كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ (روم - آيۀ ٢٨)، وَ
يَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ (يونس - آيۀ ١۰۰): «اينچنين آيات و قوانين خود را براى
اهل عقل و تعقل تشريح می کنيم، و اللّه براى کسانی که اهل عقل و تعقل
نیستند رجس و پليدى قرار داده است». و طبعا این رجس و پلیدی برای هر کسی
است که تعقل نمی کند و عقل بخرج نمی دهد، با هر نام و نشانی که داشته باشد.
ذِکر - قرائت و متذکر شدن (جهت بیداری دائمی و التزام به تدیُّن توحیدی در ابعاد مختلف زندگی): يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا (احزاب - ۴۱): «ای اهل ایمان و اسلام، اللّه و خالق یکتا {قوانین توحیدی} را متذکر و خیلی یادآوری نمایید». و این قاعده ای است که با حفاظت از آن دینداری توحیدی جامۀ عمل می پوشد، قاعده ای که در جوامع سنتی - اسلامی حالت بلا استفاده و حتی قابل تمسخری! به خودش گرفته و به تکرار الفاظی نامفهوم تبدیل شده است؛ بنحوی که گویندگانش نمی دانند چه می گویند و تلفظ چنین الفاظی چه تأثیری روی زندگی و اَعمال آنها می گذارد؟! و جز اینکه بگویند ذکر است و کاری خیر و خدایی است و آن را به آخرت حواله دهند! جوابی برایش نمی یابند. و خوب در سایۀ «استبداد و عقب ماندگی فراگیر» ذکر توحیدی و حفاظت از قواعد اسلامی نیز چنین سرنوشتی پیدا کرده است. و همین است که چنین روش و رویه ای در سایۀ تغییر و تحولات اجتماعی و بی تفاوت شدن نسبت به سُنن ماضیه و اعراف آباء و اجدادی به طبیعت حال رو به ضعف و زوال نهاده و روی شانۀ مردمان سنتی باقی مانده است. و بدیهی است که این عبادت توحیدی و راهگشا و حافظ زندگی و عملکرد بشری تنها با مُحتوای وحیانی - قرآنی و «مصداقیت و تأثیر در میدان حیات» قابل احیاء و تداوم خواهد بود، نه با زور و فشار و سرزنش نسلهای جدیدی که خیری از آن ندیده اند. و در این راستا هم باید ذکر و ذاکری از نو تعریف شود (که به الفاظی تکراری تنزل پیدا کرده است)، و هم اهل ذکر و ذاکرین و صفاتشان به بحث علمی و اخلاقی گذاشته شود (نه مثل حالا که بیشتر یادآور مردمان پیر و مفلوک و بیچاره ای است که حاصل زندگی شان چندان درخشان نیست). و به تأکید علم به قرآن (جهت تطبیق موازین توحیدی در میدان زندگی) و سعۀ صدر (جهت تحمل و طاقت آوردن آنها) در رأس صفات اهل ذکر و ذاکرین قرار می گیرد. و آن وقت است که اهل ذکر حالشان مشمول این آیۀ وحیانی واقع می شود: فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ: (بقره - ۱۵۲): «پس به یاد من {و قوانین توحیدی} باشید، تا من هم به یاد شما باشم {و قوانین توحیدی شامل حالتان گردد}، و شکرگذار من باشید و نسبت به من {و نعمتهایم} کفر مَوَرزید و دچار فراموشی نگردید». پس عبارتِ «فَاذْكُرُونِي» به تکرار کورکورانۀ لفظ «اللّه» اطلاق نمی شود! بلکه به معنای حمل قوانین وحیانی و همراه است با شکرگذاری و تسلیم شدن در مقابل ارادۀ خالق یکتا، و خوب حاصل آن توجه معبود به اهل ذکر و ذاکرین در میدان عمل می باشد. اینست قواعدی که برای دینداری توحیدی و حفظ بشریتِ ایماندار از انحطاط و هرزگی وضع شده اند. و اما حال (و بل مدتهاست) که خودشان بالفعل مظهر انحطاط و ابلهی گشته و معنایی برایشان باقی نمانده است؛ وضعی که ناشی از ماهیتهای فاسدی است که همه چیز را فاسد و بی مُحتویٰ می کنند و حتی دینداری توحیدی را به شرک و خرافه پرستی و جهالت کشانده اند. و مؤکدا چنین ماهیتهایی با چنین آیاتی بسیار بیگانه هستند: الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد - ۲۸): «........ هدایت یافتگان کسانی هستند که ایمان آورده و قلبهایشان با ذکر اللّه اطمینان و آرامش پیدا می کند، و آیا غیر از اینست که با ذکر و یاد اللّه {و قوانین توحیدی} قلبها اطمینان و آرامش پیدا می کنند؟!».
لکن مشکل اینست که
چنین قواعدی حتی فهم نشده اند! چه برسد به اینکه بعمل درآیند
و
قاعده ای رایج در میان مسلمین
شوند. بگذریم از این موضوع وارونه که بیشتر
آنهایی که به اصطلاح ذکر می
کنند، فاقد اعصاب مناسب هستند! و بحث و گفتگو با
آنها بسیار دشوار است. در نتیجه راه چاره در
الگوسازی و رهبریِ توحیدی - اجتهادی و نظم و نظامی است که باید بوجود آید،
کمااینکه در صدر اسلام چنین بوده است:
لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ
اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ
يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ
وَ ذَكَرَ اللَّهَ
كَثِيرًا (احزاب - ۲۱): «همانا که در
رفتار و اخلاق رسول اللّه سرمشق بسیار خوبی برای شما وجود دارد، برای
آنهایی که به امید لقای خالق و بازگشت به روز آخرت هستند و مُستمرا به یاد
اللّه {و قوانین توحیدی} هستند». یا اینکه:
وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ
يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ
حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ
إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُولَٰئِكَ هُمُ
الرَّاشِدُونَ (حُجُرات - ۷): «بدانید
که رسول اللّه {که واجب الاطاعة است} در میان شماست، و اگر در بسیاری از
امور از شما پیروی می کرد حتما مصیبت زده و گرفتار می شدید، و لکن اللّه
ایمان توحیدی را محبوب شما نموده و قلبهای تان را به ایمان توحیدی آراست،
کمااینکه کفر و فسق و عصیان را نزد شما زشت و منفور گرداند، چنین کسانی {با
چنین ماهیتی} در مسیر رشد و هدایت توحیدی قرار دارند».
آری؛
رفتار و اخلاق رسول اللّه
سرمشق بسیار خوبی برای یاران و همراهانی
بوده
که
اهل دینداری توحیدی
بوده اند،
و
برای آنهایی که امید
به
لقای خالق و
بازگشت به روز آخرت
دارند و یاد اللّه
و خالق یکتا
{و قوانین توحیدی} هستند.
و خوب بهتر از این چه می
توان گفت؟ و لکن آیا غیر از اینست که اسلام و
مسلمانی (به اعتراف دوست و دشمن) بکلی وارونه و دچار مسخ و افلاس شده است؟! و در نتیجه باید بشریت را این
آیات مخاطب قرار داد و گفت:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ
اذْكُرُوا نِعْمَتَ
اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ
غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ
السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ
(فاطر - ۳): «ای مردم، نعمت اللّه را
دربارۀ خودتان به یاد آورید؛ آیا غیر از اللّه خالقی وجود دارد که از آسمان
و زمین به شما رزق و روزی برساند؟ {بنابر این بدانید که} غیر از او الهی
وجود ندارد؛ پس به فکر چه جعلیات و ساخته کاریهایی هستید؟!». بنابر
این، آنچه ذکر و یاد اللّه و «حفاظت از قوانین توحیدی» نامیده می شود،
مبنایش یاد اللّه و قوانین توحیدی در میادین مختلف زندگی و در
صحنه های
عمل
و خاصتا در اوقات سخت و
ناگوار
می
باشد. و طبعا این کاری
است
که
تنها
با قرائت و مطالعه قرآن
و آشنایی با قوانین توحیدی -
وحیانی
میسر می
گردد.
لکن
لازمۀ تحقق چنین امری،
قبل از هر چیزی،
آشنایی به وحی تشریعی و تکوینی و شناخت نظم و
نظام توحیدیِ حاکم بر جهان هستی و زندگی بشریست، آشنایی و شناختی که ذکر و
تذکر توحیدی را مؤثر و معنادار می گرداند و اهل ایمان و اسلامیت را در
محدودۀ «نظم و نظام توحیدی و قوانین
وحیانی» محفوظ می دارد. کمااینکه در
غیابِ شناخت و معرفت توحیدی ذکر و تذکر (ولو طولانی باشد!) هیچ معنایی
نخواهد داشت، و تکرار هر اسم و لفظی در این رابطه کاری بیهوده و کورکورانه
خواهد بود و ثمره ای عاید کسی نخواهد کرد، همچنانکه تا حال چنین بوده
است.
دعاء -
طلب تحقق اهداف
(طلباتی
که باید مراحل توحیدی و قانومندشان طی شود تا متحقق و به هدف برسند):
وَ قَالَ رَبُّكُمُ
ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ
الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ
دَاخِرِينَ (غافر - ۶۰):
«خالق تان گفت: مرا به کمک بطلبید تا شما را استجابت نمایم،
اما آنهایی که از عبادت من و طلب کمک از من تکبر و غرور می ورزند، با ذلت و
زبونی داخل جهنم می گردند». و این
جوهرۀ دعا و طلب در دینداری توحیدی و همچنین بیان تعامل و استجابت الهی
است! دعا و طلبی که در ذات خودش یعنی بریدن از غیر اللّه و از قوانین و
مناهج غیر توحیدی و پناه بردن و قرار گرفتن در محدودۀ نظم و نظام توحیدی. و
کافر کسی است که علیرغم اِتمام حُجّت، به روش خصمانه حاضر نیست وارد این
محدوده و این نظم و نظام توحیدی گردد. اما جالب است بدانیم که عامۀ مسلمین!
خدا و خالق خود را (علیرغم نامحدود و لامکان دانستنش!) بسیار دور می بینند!
و (علیرغم رئوف و رحیم دانستنش!) او را غیر قابل انعطاف! تصور می کنند؛ و
بنابر اصل کردن «تنبلی و زیستی بلا قاعده» چاره را در توسل و گدایی در
مقابل کسانی جستجو میکنند که بنحوی
میتوانند با آنها رابطه و زد و بند داشته باشند! و به نوعی! رضایت و شفاعت
و انعطاف آنها را بدست آورند؟! روشی که در تضاد کامل با آیات قرآنی و با
دینداری توحیدی است.
وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ
الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا
لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (بقره - ۱۸۶):
«وقتی که بندگانم در رابطه با من از تو سؤال می کنند، پس {بدانند}
که من نزدیکم و جوابگوی طلبِ طلب کنندگان، اگر مرا به کمک بطلبند، پس باید
مرا لبیک گویند و استجابت کنند و به من ایمان بیاورند، ای بسا که راه رشد و
هدایت در پیش گیرند».
و اینهم جواب قرآنی به توَهُّمات و تنبل
بازی مسلمین! و مثل اینکه در این آیه {و آیات دیگر} آنها را خاطر جمع ساخته
که: راه نجات نه تنبلی و معاف کردن نفس حقیر و پست میباشد، و نه گدایی و
رشوه دهی! چرا که: اولا {و بر خلاف توهمات شما} من بسیار نزدیک هستم و
خالقی لامکان هستم؛ ثانیا تنها با توسل به من و طلب مستقیم از من میتوانید
به نتیجه برسید. و طبعا آنهم شروط خود را دارد، و فهم و اخذ قوانین توحیدی
و ایمان و التزام به آیات قرآن مبنای استجابت و پذیرشِ طلبات میباشد.
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ
وَمِن ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ
(ابراهیم - ۴۰):
«ای خالق من، مرا و نسل مرا از اقامه کنندگان
صلاة قرار بده، و ای خالق من، طلب و دعای {ما را} قبول گردان».
اینست دعایی بجا: زیرا هم لیاقت دارد، و هم خودِ دعا معقول و توحیدی است؛ و
بعدا شاکرانه و متواضعانه است. و درست است که ابراهیم نبی و رسول اللّه
است، اما اگر دعایش مبانی و شروط خود را نداشته باشد مقبولِ خالق واقع
نخواهد شد (کمااینکه در آیۀ ۱۲۴ از سورۀ بقره تذکر داده شده است. و
کمااینکه در آیۀ ۶ از سورۀ منافقین نیز با اشدّ ادبیات نسبت به طلب استغفار
و شفاعت محمد مصطفی {در حق منافقین} چنین امری ذکر گردیده و مشروط بودن
پذیرش دُعا بیان شده است).
وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنسَانِ أَعْرَضَ
وَنَأَىٰ بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو
دُعَاءٍ عَرِيضٍ (فُصِّلت - ۵۱):
«وقتی که به انسان خیر و نعمت می بخشیم
{از خالقش} دوری می گزیند و
{از وظایفش} کنار می کشد، اما وقتی که گرفتار شر و
بلا گردید، آن وقت {آه و ناله می کند} و دعاگویی عریض و طویل می
شود». و طبعا این معکوس
ترین روشی است که انسان
جاهل و هواپرست در پیش می گیرد؛ و جالب اینکه روی
همین روشِ پست و هواپرستانه به دعاگویی می پردازد و طالب رفع حاجات می
گردد! و انتظار دارد که با همین ماهیت و روش جاهلانه و هواپرستانه دعایش
مورد پذیرش اللّه واقع شود؟! زهی غفلت و ابلهی!!!
إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا،
براستی انسان چقدر ظالم و جاهل است؟!
خلاصه اصل دُعا عبارتست از طلب موفقیت از خالق و
معبودی که بدان مؤمن هستیم و با ایشان پیوند و رابطۀ قلبی و معنوی داریم، و
به تبع این مبانی است که تقبُّل عبادت و اطاعت (و از جمله موضوع دعا و
مُطالبات توحیدی) معنا و مفهوم پیدا میکند. و بلاشک یک دعا و طلب توحیدی
باید حامل مبانی توحیدی و قرآنی باشد، و با مخاطب واقع شدن مستقیم خالق
(بعنوان بر طرف کنندۀ طَلَبات و مُجیب الدّعَوات) دعوت از او به نصرت و
همکاری و طلب رفع حاجات از او معنادار می شود.
اما همانطور که می دانیم، موضوع دُعا و مطالباتی که درخواست و آرزو می شود، بصورت بسیار عجیبی تحریف و محل سوء استفاده قرار گرفته و حتی به موضوعی غیر عقلانی و ضد توحیدی تبدیل شده است. لکن برخلاف این وضعیت انحرافی و این روش ضد توحیدی، دعا و مطالبات (در دینداری توحیدی) مُبتنی بر رابطۀ قلبی و پیوند ایمانی - عقیدتی با خالق یکتاست، چیزی که بدون شناخت خالق عالم و فهم قوانین توحیدی ممکن نمی گردد. و در نتیجه دعا (مُطالبات توحیدی) زمانی معنا پیدا می کند که حامل این سه رکن کلیدی: یکی رابطۀ قلبی - ایمانی با خالق: «فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي»، که تنها در سایۀ علم به وحی و شناخت دین میسر می گردد. دومی طلب و درخواستی که بنابر قوانین توحیدی قابل تحقق باشد و بتوان آن را طلب و درخواست نمود، چونکه: «وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا». و سومی دعا و طلب باید حصرا از خالق عالم و ربّ البَشر درخواست و به پیشگاه او عرضه شود: «أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ». بنابر این شروط توحیدی، مثلا یک مسلمان نباید برای مشرکین طلب عفو نماید، یا اینکه بدون کار و کاسبی طلب مال و ثروت نماید، یا بدون تعلُّم و مطالعات طلب علم نماید، یا بدون آمادگی و روحیۀ جهادی طلب غلبه بر کفار نماید و....... و همین است که اکثر دعاهای رایج بی فایده و جاهلانه بوده و خارج از دایرۀ تدیُّن توحیدی قرار می گیرند.
توضیحات فوق الذکر خلاصه ای بود از عباداتی که وجهۀ فردی دارند و عبادات فردی بحساب می آیند. بگذریم از اینکه غیر از تفکر و تعقل بقیه می توانند جمعی هم اَداء و انجام داده شوند. لکن از این امر اساسی نباید غافل ماند که: تمام زندگیِ یک انسان مؤمن در سایۀ تقوی (و انضباط دینی) و فرهنگ و اخلاق توحیدی حرکت می کند، و به تبع آن، تمام عملکردی که بر مبنای چنین وضعیت و چنین ماهیتی صورت می گیرد عبادت و اَعمال صالحه قلمداد می شود، اعم از کارها و اموری که در قرآن ذکر شده و یا در میدان زندگی و در امور روزانه با آن درگیر و روبرو می گردد، مثل امور خوراک و پوشاک و بهداشت و تعامل با طبیعت و حیوانات و دیگر چیزهایی که در طول زندگی برای یک انسان ایماندار پیش می آید.
سازمان موحدین آزادیخواه ایران
۲۰ ذوالحِجّه ۱۴۳۷ - ۱
مهر ۱۳۹۵