تغییر و تکامل و بازگشت پذیری

موضوعی که به هیچ وجه نباید از آن گذشت و غافل ماند اینست که: ملاک قضاوت و معیار سنجش در رابطه با جریانات و جماعات و اشخاص، آخرین مواضع فکری، فرهنگی، و سیاسی آنهاست، و گذشتۀ آنها را بیشتر میتوان بعنوان تاریخ و گذشتۀ آنها مدنظر و مورد توجه قرار داد، و طبعا بر حق و بجا نیست که آنها را در «گذشته و مواضع گذشته و عملکرد گذشته» محصور نمود و مصرانه آنها را در دوره های تاریخی محدود کرد (مگر کسان و اطرافی که در وضع گذشته اند و تغییر و تحولی در مواضع آنها واقع نشده است، و حالشان هم بیانگر وضع و مواضع و یک محتوی دارد. بلکه (و بجای آن) حق و انصاف و روش واقع بینانه آنست که از مواضع مثبت و جدید و صادقانه استقبال و راه رشد و تکامل و تجدید نظر را باز و آزاد گذاشته شود. و این اصل و این روش، هم موافق مواضع عفو کنندۀ توحیدی است، و هم هماهنگ با سنن تکامل یابندۀ بشری می باشد، که مبنی بر «کسب تجربه و رشد تدریجی» است. و راه چاره و صلاح همگان نیز در همین روش است.